Materiaal en Techniek » Schildersmedium en droogtijden olieverf

Schildersmedium en droogtijden olieverf

Wat is een medium en welk medium gebruik ik om te schilderen?

Een schilderij valt of staat bij haar ondergrond. Naast paneel en papier bestaan er twee soorten doeken waar je op kunt schilderen. het universele doek, geschikt voor acryl en olieverf en het oliehoudende doek waar je alleen met olieverf op kunt schilderen.

Schilder je met olieverf dan geef ik de voorkeur aan een oliehoudend doek. Waarom?  De olie uit je verf trekt in de ondergrond. Daarmee verliest het doek zijn glans. Bij het vernissen krijg je die glans weer terug maar mooier is om voor een paar euro meer een oliehoudend doek te kopen. In de ondergrond zit al olie waardoor je minder verlies van glans krijgt. Het olieverfpapier welk Martha gebruikte is een fantastische vervanger van een oliehoudend doek. Er is nauwelijks tot geen verlies van kleurintensiteit, de achterkant van het papier vertoont geen “doorslag” van de olie. Oliehoudende doeken zijn schaars. Wie ze zelf wil prepareren kijkt bij de recepten of gaat als volgt te werk:

“Op het schildersdoek voor olieverf wordt een preparaat van zinkwit met lijnzaadolie gebonden. Daarna hangt het doek drie dagen in de droogkamer. Vervolgens wordt het doek geschuurd. Dan volgt een laatste coating van titaanwit. Daarna gaat het doek voor nog eens 10 dagen naar de droogkamer.” Bron: Claessens Schilderslinnen

Kies je voor een universeel doek dan zal je tussentijds met retoucheervernis moeten vernissen. Alleen dan kan je echt bepalen hoe je kleuren naast elkaar zet. Tussendoor met retoucheervernis vernissen bespaart teleurstellingen van grote kleurverschillen (door het inschieten van de olie in de ondergrond) wanneer je een slotvernis aanbrengt. Slotvernis breng je pas na een jaar aan.

Retoucheervernis wordt (alleen bij olieverf) gebruikt om partijen waarvan de kleuren zijn “ingeschoten” weer helder te maken. Over deze vernis kan gewoon worden geschilderd. De vernis wordt met een spuitbus of in een dunne laag met een niet pluizende doek of een spalter (platte varkensharen kwast) aangebracht. In de praktijk betekent dit dat het niet onverstandig is om na een week even een laagje retoucheervernis over het schilderij te zetten. Je weet dan hoe de kleuren zich ten opzichte van elkaar verhouden. Bij het slotvernis komen alle kleuren terug zoals zij zijn geschilderd.

Wie zelf wil experimenteren met het maken van ondergronden vindt op deze website verschillende recepten .

Vet over mager
Schilderen met olieverf vergt ervaring en kennis van de verf en de technieken. Waar acryl zonder noemenswaardige probleem op een doek kan worden gezet, gelden voor olieverf regels voor droogtijden en het beroemde begrip “vet over mager”.

Wat is “vet over mager” en waarom is dat zo belangrijk?
Vet over mager voorkomt dat onderliggende partijen trager droger dan de daarover aangebrachte lagen. Zo voorkom je breuken in de onderlaag. De eerste laag dient schraal (mager) te worden aangebracht. Hiervoor wordt de verf verdund met terpentijn, liever geen terpentine. Tijdens het drogen van deze laag zal er geen gesloten verffilm ontstaan, maar een film die poreus is. Olie uit een volgende laag zal door de onderliggende schrale laag worden opgezogen en zich zo tijdens het drogen vastzetten in de talloze poriën. Hierdoor ontstaat er een goede hechting tussen deze twee lagen. Omdat een onderliggende (schrale) laag olie onttrekt aan een bovenliggende laag, moet er tijdens het schilderen voor worden gezorgd dat een bovenliggende laag relatief meer olie bevat. Op deze manier kan worden voorkomen dat de bovenliggende laag uiteindelijk te weinig olie zou gaan bevatten. Als een verflaag te weinig olie bevat zal dit leiden tot kwaliteitsproblemen. Vet over mager houdt eigenlijk niet veel meer in dan dat je begint met schrale verf te schilderen en er daarna met een steeds vetter medium over heen gaat. In de eerste plaats zorgt deze manier van schilderen voor een goed hechting tussen de lagen maar het zorgt er ook voor dat de onderste schrale laag een snellere droging heeft dan de laag die er overheen geschilderd wordt. Zouden de bovenste lagen sneller drogen dan barst de verf.
Voor de eerste laag gebruikt men terpentijn. Voor de volgende lagen is een ander medium nodig.

Olieverf-medium, wat is het en wat kan je ermee?

  • Olieverf
    Sinds de zeventiende eeuw is het schilderen met olieverf de meest gebruikte techniek. In tegenstelling tot de andere schildertechnieken is het niet mogelijk eenduidige recepten te geven. De basis is het aanwrijven van pigment met een drogende olie, meestal lijnolie. Men verkrijgt dan een olieverfpasta waarmee nog niet altijd te schilderen valt. Men dient dan een schildermedium te gebruiken. (Omschrijving Verfmolen de Kat)
  • Medium
    Een medium is een niet-gepigmenteerde verfstof, die dienen om olieverfpasta geschikt te maken voor het schilderen.

Olieverf mediums worden vaak gebruikt om de droogtijd, consistentie en afwerking van de verf aan te passen. Je kan bijvoorbeeld bepaalde glansgraad creëren en de droogtijd van je olieverf verruimen of inkorten, afhankelijk van welke medium je gebruikt. Je kan het medium direct mengen met de olieverf op je palet, of je penseel in het medium dippen zoals je doet met water. We hebben veel verschillende soorten olieverf mediums. Sommige hebben meerdere eigenschappen tegelijk. Dit kan wenselijk zijn maar soms ook niet. Bedenk vooraf goed welke wensen en eisen jij hebt en welke eigenschappen je wil geven aan jouw olieverf.

In principe is een universeel medium zelf te maken door 3 delen terpentijn met 1 deel koud geperste of gebleekte lijnolie te mengen. Wil je een vetter medium dan voeg je of of iets meer lijnolie toe of nog beter je maakt dezelfde samenstelling maar dan met geraffineerde lijnolie of een vettere olie als papaverolie. Spijkolie daarentegen is een olie die de droogtijd verkort.  In een sneldrogend medium zit dus Spijkolie, in een traagdrogend medium standolie of papaverolie.

De handel kent de volgende mediums, vloeistoffen en oliën:

  • Medium om de droogtijd in te korten: handig wanneer snel een natte laag over droge lagen wordt aangebracht.
  • Medium om de droogtijd te verruimen: handig wanneer extra lang nat in nat wordt geschilderd.  Ze worden ook gebruikt bij kleuren die sneller drogen dan andere kleuren. Voor droogtijden zie onderaan het artikel.
    Een goede optie is bijvoorbeeld lijnolie. Dit is een van de meest populaire olieverf mediums. Dit medium verruimt de droogtijd van de olieverf. Bij het schilderen van meerdere lagen kan dit erg handig zijn. Zorg met olieverf dat je eerst de sneldrogende lagen schildert, voor elke laag er overheen gebruik je een medium zodat die laag trager droogt.  Lijnolie verhoogt de glans en transparantie en maakt de consistentie van de olieverf gladder. Waar lijnolie vroeger vergeelde is het nu zo bewerkt dat er van vergeling nauwelijks meer sprake is.
  • Medium die de olieverf vloeibaarder maken:  Wordt vaak gebruikt om details te schilderen. Hiervoor kan  terpentijn of lijnolie of combinatie worden gebruiken.
  • Medium die de olieverf transparanter maken: Dit medium wordt vaak gebruikt bij het schilderen van glazen voorwerpen en voor glaceren. Hiervoor kan  bijvoorbeeld glaceermedium worden gebruikt.
  • Terpentine:  een kleurloze stof die een typische geur heeft. Net als benzine is terpentine een aardoliedistillaat. Vaak wordt terpentine gebruikt als verdunner of oplosmiddel van verf, vernis en lak. Terpentine is ongeschikt als medium.
  • Terpentijn: bevordert, als medium in olieverf, de droging van de verf. Het is een vetter en beter medium dan terpentine. Bij het werken met terpentijn moet voor een goede ventilatie worden gezorgd. Op het atelier staat een meter waar u kunt aflezen of er voldoende wordt geventileerd.
  • Gebleekte Lijnolie: verhoogt de vloei en vervaagt de penseelstreek. Het verhoogt de glans en verlengt de droogtijd van de verffilm. Geeft mindere vergeling dan gezuiverde lijnolie. Voorzichtig: Bij overmatig gebruik verhoogt het de kans op rimpelen van de verffilm). Niet gebruiken in de onderste lagen. Verdunbaar met terpentijn.
  •  Koudgeperste lijnolie: te gebruiken om de consistentie te verdunnen, de vloei verbeteren en de glans en doorschijnendheid te vergroten.
  • Geraffineerde lijnolie: droogt langzamer dan de koudgeperste lijnolie. Verder heeft het dezelfde eigenschappen.
  • Ingedikte lijnolie: versnelt de droging nog sneller dan gebleekte lijnolie. Verbetert de glans, vloei en duurzaamheid van de verfhuid.
  • Drogende lijnolie: Te gebruiken voor een snelle droging van alle drogende oliën, verbetert de glans.
  • Standolie: verbetert de vloei en zorgt dat de verflaag mooi glad trekt. Vergeelt niet en is bij uitstek geschikt voor glacis en fijn details.
  • Saffloerolie: een traag drogende olie die de vloei verbetert en zeer geschikt is voor lichte kleuren.  Versterkt de glans en transparantie. Gaat tegelijkertijd de vergeling tegen. Standaard wordt aan olieverf met lijnolie gemaakt. Witten wordt, vergeling te voorkomen, met saffloerolie gemaakt. De combinatie van het pigment voor titaanwit (titaandioxide) verklaart de langere droogtijd van dit wit.
  • Papaverolie: papaverolie is met name aan te bevelen voor lichte kleuren en blauwtinten in het bijzonder. Als droogtijd versneller is het minder effectief dan lijnzaadolie en saffloerolie. De droogtijd kan meer in balans worden gebracht door toevoeging van een droogstof, siccatief. Maximaal 2% siccatief toevoegen, vermijd overdosering.
  • Spijkolie: Spijkolie is eigenlijk een goedkope lavendelolie en wordt gebruikt om olieverf, welke als grondlaag dient, te verdunnen, waardoor de verf spoediger droogt en minder kans op rimpels geeft.
  • Siccatief: Het woord siccatief is afgeleid van het Latijnse woord “secca” wat “droog” betekent. We vinden deze benaming dagelijks terug op wijnetiketten: bijvoorbeeld demi-sec, maar ook in de schilderterm in secco (in tegenstelling tot het fresco). De meeste siccatieven zijn metaalverbindingen. De drogende werking is te danken aan het desbetreffende metaalion dat zuurstof aantrekt. Je koopt het als vloeistof in een flesje en moet het heel spaarzaam gebruiken (niet meer dan 2%). Gebruik je teveel siccatief dan gaat je verf binnen afzienbare tijd barsten.

Droogtijden olieverf

Korte droogtijd, ca. 2 dagen:

  • Permanent mauve
  • Cobalt blauw
  • Prussian blauw
  • Rauwe Sienna
  • Rauwe Omber
  • Gebrande Omber
  • Flake white hue (hue betekent dat de kleur uit meerdere pigmenten is samengesteld)
  • Underpainting white

Middellange droogtijd, ca. 5 dagen:

  • Gebrande Sienna
  • Cobalt violet
  • ultramarijn blauw
  • Sap groen
  • Veridian
  • Permanent alizarin crimson
  • Gele oker
  • Bruine oker
  • van Dijck Bruin
  • Cadmium Geel (inclusief alle varianten van cadmium geel)
  • Cadmium Oranje
  • Cadmium rood  (inclusief alle varianten van cadmiu rood)
  • Zinkwit
  • Lampen Zwart
  • Ivoorzwart
  • Hookers groen
  • Groene aarde

Lange droogtijd, meer dan 5 dagen:

  • Titaan wit
  • Quinacridone Rood
  • Quinacridone magenta
  • Alizarin Crimson

Bronnen: Onder de Molen, Verfmolen de Kat, Winsor&Newton, Gerstecker, Doerner, Van Beek Art